Імперскія саслоўі

Імперскія саслоўі (імперскія чыны; ням.: Reichsstände) — суб'екты Свяшчэннай Рымскай імперыі, якія валодае правам голасу ў рэйхстагу. У адрозненне ад іншых падданых імперыі імперскія саслоўі не падпарадкоўваліся нікому, акрамя імператара. У сацыяльным плане імперскія саслоўі ўяўлялі сабой вышэйшае дваранства, вышэйшае духавенства і патрыцыят імперскіх гарадоў, якія ўтваралі ў сукупнасці найважнейшую сацыяльную базу імперыі. У дзяржаўна-прававым плане прадстаўнікі імперскіх саслоўяў з'яўляліся кіраўнікамі дзяржаўных утварэнняў, якія складалі Свяшчэнную Рымскую імперыю, і валодалі тэрытарыяльным суверэнітэтам ў адносінах да сваіх уладанняў. Паняцце «імперскае саслоўе» ўжывалася не толькі да кіраўнікоў імперскіх свецкіх і духоўных княстваў і графстваў, але і да саміх дзяржаўных утварэнняў, паколькі паводле пануючай да канца XVIII стагоддзя прававой тэорыі княства і графствы разглядаліся як спадчынная ўласнасць князя, а працэс станаўлення дзяржаўнасці тэрыторый, якія ўваходзілі ў імперыю, яшчэ не быў завершаны.

Статус імперскіх саслоўяў

Неабходнай умовай для атрымання статусу імперскага саслоўя і права голасу ў рэйхстагу Свяшчэннай Рымскай імперыі з'яўлялася валоданне непасрэдным імперскім ленам і выплата агульнаімперскіх падаткаў на абарону і ўтрыманне арміі. У ранні Новы час гэты статус мелі больш за трыста кіраўнікоў свецкіх і духоўных княстваў, вольных імперскіх гарадоў і магістраў рыцарскіх ордэнаў. Права на прысваенне тытула імперскага князя меў імператар. У некаторых выпадках ён падаваўся асобам, якія не мелі непасрэдных імперскіх ленаў. У 1654 г. такая практыка была забаронена рэйхстагам, які таксама зацвердзіў неабходнасць атрымання санкцыі адпаведнай палаты рэйхстага для прадастаўлення новаму імперскаму князю права голасу. Пералік асоб і тэрыторый, якія адносіліся да імперскіх саслоўяў, фіксаваўся ў імперскіх матрыкулах.

Імперскія саслоўі з'яўляліся закрытым сацыяльным слоем. Сацыяльная мяжа паміж вышэйшым і ніжэйшым (тэрытарыяльным) дваранствам была значна менш пранікальнай, чым паміж ніжэйшым дваранствам і бюргерствам. Выпадкі ўзвядзення імперскіх рыцараў у княжацкую годнасць былі вельмі рэдкія. Таксама рэзка адрозніваліся па сваім статусе імперскія гарады ад земскіх, падпарадкаваных уладзе мясцовага князя. У той жа час самі імперскія саслоўі характарызаваліся цеснымі ўнутранымі сувязямі, перш за ўсё роднаснымі: шчыльны дынастычны ландшафт Германіі, які складаўся з 80-90 сем'яў вышэйшай арыстакратыі, якія кантралявалі практычна ўсе нямецкія дзяржаўныя ўтварэнні, служыў адной з асноў імперскай інтэграцыі. Акрамя таго, улада імперскіх саслоўяў над падпарадкаванымі ім тэрытарыяльнымі саслоўямі (ніжэйшым дваранствам і духавенствам, гараджанамі земскіх гарадоў і сялянамі) на працягу апошніх стагоддзяў існавання Свяшчэннай Рымскай імперыі няўхільна ўзрастала, павялічваючы тым самым і сацыяльны разрыў паміж імі.

Віды імперскіх саслоўяў

Імперскае права дзяліла імперскія саслоўі на дзве групы:

Духоўныя імперскія саслоўі (ням.: Geistlichen Reichsständen):
- духоўныя курфюрсты: архібіскупы Майнца, Кёльна і Трыра;
- духоўныя імперскія князі (князі-біскупы) і імперскія прэлаты;
- магістры рыцарскіх ордэнаў (Тэўтонскага і Мальтыйскага).
Свецкія імперскія саслоўі (ням.: weltlichen Reichsstanden):
- свецкія курфюрсты: курфюрсты Пфальца, Брандэнбурга, Саксоніі, кароль Чэхіі, а таксама курфюрсты Баварыі (з 1648) і Гановера (з 1692/1708);
- свецкія імперскія князі і імперскія графы;
- вольныя імперскія гарады.

Пасля Рэфармацыі імперскія саслоўі падзяляліся таксама на каталіцкія і евангелічныя (лютэранскія і кальвінісцкія).

Удзел у рэйхстагу

У рэйхстагу Свяшчэннай Рымскай імперыі імперскія саслоўі былі падзелены па трох палатах: у Савет курфюрстаў уваходзілі свецкія і духоўныя курфюрсты, у Савет імперскіх князёў — свецкія і духоўныя князі, магістры рыцарскіх ордэнаў, а таксама імперскія графы і імперскія прэлаты, у Савет імперскіх гарадоў — прадстаўнікі вольных імперскіх гарадоў. Патрабаванні аб прадастаўленні ім статусу імперскага саслоўя і права на ўдзел у рэйхстагу неаднаразова высоўвалі імперскія рыцары, аднак беспаспяхова. Курфюрсты і імперскія князі валодалі ў рэйхстагу індывідуальнымі галасамі, тады як імперскія графы і імперскія прэлаты былі аб'яднаны ў чатыры свецкія і дзве духоўныя калегіі адпаведна, кожная з якіх мела толькі адзін агульны голас. Вольныя імперскія гарады таксама былі падзелены на дзве калегіі — Швабскую і Рэйнскую. Акрамя таго, для рашэння некаторых пытанняў (перш за ўсё канфесійных спрэчак) імперскія саслоўі фарміравалі ў рэйхстагу два блокі: Евангелічны (пад старшынствам курфюрста Саксоніі) і Каталіцкі (пад старшынствам курфюрста Баварыі).

Страта статусу імперскага саслоўя магла адбыцца ў выніку секулярызацыі імперскіх абацтваў і біскупстваў, медыятызацыі імперскіх графстваў або пераходу тэрыторый пад уладу замежнай дзяржавы (анексія Эльзаса і Латарынгіі ў XVII—XVIII стст. Францыяй, абвяшчэнне незалежнасці Швейцарыі ў 1648 г.). Аднак з гэтага правіла існаваў цэлы шэраг выключэнняў: напрыклад, графы Штольберг і Шонбарн захавалі права голасу ў рэйхстагу, нягледзячы на медыятызацыю іх уладанняў Саксоніяй, саступка Памераніі, Брэменскага і Фердэнскага біскупстваў Швецыі таксама не стала прычынай скасавання галасоў гэтых тэрыторый. У 1648 г. таксама было ўведзена правіла пра пазбаўленне статусу імперскага саслоўя ў выпадку пераходу ўладанняў новых княжацкіх родаў да іншых фамілій. Акрамя таго, тэрыторыя магла пазбавіцца статусу імперскага саслоўя ў выніку абвяшчэння ў дачыненні да яе імперскай няміласці (напрыклад, Пфальц у 1621 г., падчас Трыццацігадовай вайны, Баварыя у 1706 г. падчас вайны за іспанскую спадчыну).

Больш падрабязна пра правілы атрымання, пераходу і пазбаўлення права голасу ў рэйхстагу гл.: Пераход права голасу ў рэйхстагу.

Правы і абавязкі

Імперскія саслоўі былі абавязаны асабіста ці праз прадстаўніка ўдзельнічаць у рэйхстагу, выплачваць імперскі падатак («агульны пфеніг») і выстаўляць у імперскую армію пэўны вайсковы кантынгент. Удзел у рэйхстагу забяспечваў імперскім саслоўям непасрэдны ўплыў на палітыку і пэўную долю ўлады ў імперыі: без ухвалення рэйхстага не маглі зацвярджацца законы, уводзіцца падаткі, аб'яўляцца войны, заключацца мірныя дагаворы ці саюзы з замежнымі дзяржавамі. Акрамя таго, імперскія саслоўі мелі права і былі абавязаны браць удзел у органах кіравання імперскіх акруг, а таксама ў фарміраванні складу Імперскага камеральнага суда і іншых імперскіх органаў.

Імперскія саслоўі валодалі тэрытарыяльным суверэнітэтам на тэрыторыі адпаведных дзяржаўных утварэнняў, правам арганізацыі сістэмы кіравання, рэалізацыі ўладных прэрагатыў у стаўленні да жыхароў, у тым ліку заканадаўчых, судовых і фіскальных, правам заключэння міжнародных дагавораў, акрамя накіраваных супраць імператара і імперыі, правам стварэння аб'яднанняў і саюзаў з іншымі суб'ектамі імперыі, правам чаканкі манеты, збору падаткаў і мыты, а таксама манаполіяй на распрацоўку радовішчаў каштоўных металаў на тэрыторыі сваіх уладанняў.

Гл. таксама

Спасылкі

Пералік імперскіх саслоўяў Архівавана 10 чэрвеня 2007. (ням.)
Месца імперскіх саслоўяў у структуры Свяшчэннай Рымскай імперыі (англ.)